Οι Ευεργέτες της Κοζάνης

Ομιλία του συγγραφέα του συγγράματος "Οι ευεργέτες της Κοζάνης" Δρ Δημήτρη Γ. Μυλωνά κατά την παρουσίαση του στις 16.12.2008 στην Αίθουσα Τέχνης.

Εισαγωγή
Θα ήθελα στην αρχή να ευχαριστήσω το Νομάρχη Κοζάνης και πολιτικό προϊστάμενό μου, κ . Γεώργιο Δακή, και το Δήμαρχο Κοζάνης, κ. Πάρη Κουκουλόπουλο, για τα καλά τους λόγια. Όπως επίσης τον κ. Θεόδωρο Χαρτοματζίδη από τη ΜΚΟ «Σπίτι της Ευρώπης», το Κ. Βήκα και το Χρ. Τράντη από το ΙΠΑΔΜ …….

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέα
Θα ήθελα να ξεκινήσω με λίγα λόγια για τη μέχρι τώρα πορεία μου. Γεννήθηκα στην Κοζάνη το 1970. Οι εγκύκλιες σπουδές μου αποπερατώθηκαν σε διάφορα ελληνικά σχολεία του εξωτερικού και της Κοζάνης. Σπούδασα στη Φιλοσοφική Σχολή (Τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας) του Πανεπιστήμιου Mannheim. Οι σπουδές μου ολοκληρώθηκαν το 1998 με την ολοκλήρωση της διδακτορικής μου διατριβής στο ίδιο Πανεπιστήμιο με θέμα αρχαία κυπριακή τέχνη.
Μετά την επιστροφή μου στην Ελλάδα και την εκπλήρωση των στρατιωτικών μου υποχρεώσεων, εργάστηκα στο Υπουργείο Πολιτισμού και στον Οργανισμό Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού ως επιστημονικός συνεργάτης με αντικείμενο προβολή μνημείων και μουσείων και εφαρμογές νέων τεχνολογιών. Τα τελευταία τρία χρόνια εργάζομαι στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης ως υπεύθυνος Πολιτισμού, Τουρισμού & Αθλητισμού.
Συνέγραψα διάφορα επιστημονικά άρθρα αρχαιολογικού περιεχομένου σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά του εξωτερικού, επιμελήθηκα την έκδοση οδηγών (Τα στρατιωτικά μουσεία της Ελλάδας, Τουριστικά καταλύματα Ν. Κοζάνης, Οδηγός της Λευκοπηγής κλπ.) και συμμετείχα σε συνέδρια ως εισηγητής. Η εντατική ενασχόλησή μου με την τοπική ιστορία της Κοζάνης ξεκίνησε στις αρχές του 2000, όταν συμμετείχα στην ομάδα κατάθεσης πρότασης εκ μέρους της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης στο πλαίσιο του προγράμματος της Κοινωνίας της Πληροφορίας.

Ιστορική αναδρομή της παραγωγής του βιβλίου
Αποτέλεσε πρόταση του Ι.Π.Α.Δ.Μ. και της ΜΚΟ «Σπίτι της Ευρώπης», η οποία άρχισε να υλοποιείται την άνοιξη του 2008. Παρά τους αρχικούς μου ενδοιασμούς για ένα δύσκολο εγχείρημα, όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση του συνόλου των ευεργετών και δωρητών της πόλης της Κοζάνης, επικράτησε η γνώμη της συγγραφής του βιβλίου. Γιατί γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής των ευεργετών της πόλης σε ένα βιβλίο, κάτι που δεν υπήρχε μετά το σημαντικό τόμο του Λιούφη για την Ιστορία της Κοζάνης. Γιατί στοχεύει επίσης στην ανατάραξη των λιμναζόντων νερών και στην ενασχόληση ντόπιων φοιτητών με το συγκεκριμένο θέμα. Θα μπορούσα να φανταστώ το θέμα αυτό ως μια πτυχιακή εργασία ή ακόμη και διδακτορική διατριβή. Γιατί, τέλος, αποτελεί ένα φόρο τιμής προς όλους αυτούς τους Κοζανίτες, οι οποίοι πρόσφεραν απλόχερα την περιουσία τους (χρήματα, οικόπεδα, πατρικά σπίτια, βιβλία, σπάνια αντικείμενα, κλπ.).
Έγινε ένας μικρός αγώνας δρόμου για να προλάβουμε τις ημερομηνίες και την έκδοση του βιβλίου. Για τις οποιεσδήποτε παραλείψεις, ασάφειες και λάθη θα ήθελα να ζητήσω προκαταβολικά συγνώμη. Έχω ωστόσο τη διαβεβαίωση του Χρ. Τράντη και του ΙΠΑΔΜ ότι στο άμεσο μέλλον θα μπορέσουμε να διορθώσουμε όλα αυτά και με τη συνεργασία του Δήμου να καταφέρουμε να εκδώσουμε ένα ιδιαίτερο λεύκωμα, το οποίο θα αποτελεί στολίδι της πόλης.


Χαρακτηριστικά κοζανίτικου ευεργετισμού
Και σήμερα βρισκόμαστε εδώ για να το παρουσιάσουμε. Δεν έχω σκοπό να εμβαθύνω στο φαινόμενο του ευεργετισμού και στους ευεργέτες μας. Θέλω μονάχα να αναφερθώ σε κάποιες λεπτομέρειες, τις οποίες θεωρώ πολύ σημαντικές και οι οποίες διαφωτίζουν περισσότερο το φαινόμενο αυτό.

1. Ο κοζανίτικος ευεργετισμός ξεκινάει το 18ο αι. και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δωρεά της κ. Σαββίδου, δώρισε το πατρικό της σπίτι στο ΚΑΠΗ του Δήμου Κοζάνης. Σημαντικό στοιχείο σχεδόν του συνόλου των ευεργετών είναι ότι πρώτος στο μυαλό τους βρίσκεται ο Δήμος, ο γενέθλιος τόπος τους, τον οποίο αγαπούν και θέλουν να αποδείξουν έμπρακτα την αγάπη τους προς αυτόν. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ζεύγος Βανδή. Οι μεγάλες δωρεές έγιναν προς το Δήμο και το Λαογραφικό Μουσείο της πόλης. Στο Δήμο Κοζάνης δώρισαν το μεγαλύτερο διαμέρισμα, ενώ στο μουσείο το μικρότερο.
2. Οι Κοζανίτες ευεργέτες, παρά το γεγονός ότι εύκολα εντάσσονται στο γενικότερο φαινόμενο του ελληνικού ευεργετισμού, στοχεύουν σε συγκεκριμένες δράσεις. Η κυρίαρχη δράση είναι αυτή της δημιουργίας σχολείων και της προσφοράς βιβλίων στη βιβλιοθήκη της πόλης. Ο ευρωπαϊκός και ελληνικός διαφωτισμός τους έχει επηρεάσει ιδιαίτερα. Όπως επίσης και η ζωή τους στο εξωτερικό, η απόκτηση περιουσίας με σκληρή δουλειά και η ένταξή τους στη νεοεμφανιζόμενη τότε αστική τάξη των ευρωπαϊκών πόλεων. Μέσα από την εκπαίδευση των συμπολιτών τους θα ανορθώσουν τη γενέτειρά τους και πολύ περισσότερο θα πείσουν ότι κάποια στιγμή πρέπει να επαναστατήσουν κατά του τουρκικού ζυγού και να γίνουν ελεύθεροι.
3. Από τους ευεργέτες της Κοζάνης ξεχωρίζει η ομάδα εκείνων που προέρχονται από την Εκκλησία. Πρόκειται κυρίως για Επισκόπους, συνήθως φωτισμένους ανθρώπους, οι οποίοι προσπαθούν να βοηθήσουν την έδρα της Επισκοπής τους είτε με χρηματικά ποσά είτε με τη δωρεά των βιβλίων τους στη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Χαρακτηριστικότερος όλων ίσως είναι ο Διονύσιος Ψαριανός, ο οποίος δώρισε το σύνολο της βιβλιοθήκης του στο Δήμο και δικαίως μια αίθουσα στην Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη έχει το όνομά του.
4. Ο μεγάλος αριθμός των ευεργετών φεύγει σε μικρή ηλικία από το γενέθλιο τόπο του, ζει στο εξωτερικό, όπου προκόβει και συνήθως δεν επιστρέφει στην πατρίδα του. Λίγοι είναι αυτοί που αποφασίζουν να επιστρέψουν στην Κοζάνη. Κάποιοι από αυτούς που απέκτησαν μεγάλη περιουσία γίνονται ευεργέτες δύο τόπων: ευεργετούν και την πόλη στην οποία ζουν και έχουν τις επιχειρήσεις τους και βέβαια την Κοζάνη.

ΠροτάσειςΟ ευεργετισμός αποτελεί ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο για την πόλη της Κοζάνης, αλλά και άλλες περιοχές του νομού μας (να αναφέρω μόνο τη Σιάτιστα). Μέσα από μια απλή και σύντομη παράθεση σκέψεων δεν είναι εφικτό να εξαντλήσουμε το φαινόμενο αυτό είτε το δούμε από την ιστορική είτε από την οικονομική είτε από την κοινωνική του πλευρά. Ολοκληρώνοντας και εγώ τις δικές μου σκέψεις, θα ήθελα να κάνω κάποιες προτάσεις, οι οποίες στοχεύουν στην επιστημονική διερεύνηση άγνωστων στοιχείων της τοπικής ιστορίας μας, η οποία συνδέεται με την ιστορία πολλών άλλων τόπων και ιδιαίτερα του εξωτερικού, και στην ανάδειξη του πολιτισμικού πλούτου της πόλης μας.

1η Πρόταση: Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια καλή ευκαιρία να αναδείξει ο Δήμος τους ευεργέτες του. Σε συνεργασία με το ΙΠΑΔΜ θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια Βάση Δεδομένων, όπου θα καταγραφούν ηλεκτρονικά όλοι οι ευεργέτες της πόλης μας, και μέσα από έναν καλαίσθητο ιστοτόπο θα προβληθούν με ικανοποιητικό τρόπο. Ήδη ο Δήμος έχει κάνει μεγάλα βήματα, πιστεύω, στην ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς. Υπάρχει το τρίπτυχο Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας και εδώ και λίγο καιρό και η Χαρτοθήκη. Το τρίπτυχο αυτό συμπληρώνεται από το Λαογραφικό Μουσείο, ένα από τα σημαντικότερα και πλουσιότερα πανελλαδικά. Και να μην ξεχνάμε: ο πολιτισμός και τα πολιτισμικά αγαθά έχουν προστιθέμενη αξία και μπορούν, αν αξιοποιηθούν κατάλληλα, να ενισχύσουν και οικονομικά έναν τόπο.

2η Πρόταση: Εδώ και πολλά χρόνια ακούω για την ανάγκη διερεύνησης των αρχείων σε ευρωπαϊκές πόλεις, όπου έζησαν Κοζανίτες (Βιέννη, Βουδαπέστη, Λειψία κ.α.). Το άκουσα από τον ίδιο το Δήμαρχο σε κάποιες ομιλίες του, από Αντιδημάρχους, από το κ. Κορκά με ιδιαίτερα εμφαντικό τρόπο, από τον πατέρα μου, ο οποίος πολλές φορές με είχε συμβουλέψει το διάστημα που βρισκόμουν στη Γερμανία για τις σπουδές μου να ψάξω σε γερμανικά αρχεία, μήπως και ανακαλύψω κάτι. Πιστεύω ότι έχει ωριμάσει ο καιρός και θα πρέπει να υλοποιήσουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα, το οποίο συνηθίζω να ονομάζω οι Δρόμοι των Καραβανιών του 17ου, 18ου και 19ου αι. Μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων έχουμε τη δυνατότητα να υλοποιήσουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα, εμπλέκοντας πόλεις και από άλλες χώρες, όπως ΦΥΡΟΜ, Σερβία, Αυστρία, Ουγγαρία και Γερμανία. Οφείλουμε να ερευνήσουμε όλες εκείνες τις πτυχές της ιστορίας μας που δεν είναι ακόμη γνωστές, να τις αναδείξουμε και να τις προβάλλουμε κατάλληλα. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη των δύσκολων καιρών μας, όπου η παγκοσμιοποίηση που πολλοί στηρίξαμε, δείχνει πλέον τα δόντια της και αρχίζει να δαγκώνει. Μέσα από τη διαφορετικότητα και την ανάδειξή της θα μπορέσουμε να βγούμε κερδισμένοι ως τόπος.